بیماری‌های روماتیسمی، مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس اریتماتوز سیستمیک، علاوه بر تأثیرات فیزیکی بر مفاصل و سایر بافت‌ها، به شدت تحت تأثیر عوامل روانی همچون استرس و اضطراب قرار دارند. مطالعات اخیر در سالهای 2023 و 2024 نشان داده‌اند که این عوامل روانی می‌توانند شدت بیماری و حتی شعله‌ور شدن آن را تسریع کنند.
تاثیر استرس بر سیستم ایمنی
استرس، به‌ویژه استرس مزمن، می‌تواند سیستم ایمنی بدن را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. با افزایش استرس، بدن وارد فاز التهابی می‌شود. این افزایش التهاب در بیماران روماتیسمی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید، می‌تواند علائم بیماری را تشدید کند. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید که سطح بالایی از استرس را تجربه می‌کنند، در معرض شعله‌ور شدن علائم مانند درد مفاصل و التهاب قرار دارند. (منبع مقاله درج شده در مجله frontier) استرس همچنین می‌تواند باعث بروز خستگی مزمن و کاهش کیفیت زندگی شود، که در بیماران روماتیسمی بسیار شایع است.
اضطراب و افسردگی در بیماران روماتیسمی
علاوه بر استرس، اضطراب و افسردگی نیز در بیماران روماتیسمی به میزان قابل‌توجهی گزارش شده‌اند. مطالعات نشان داده‌اند که بین 20 تا 40 درصد بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و لوپوس از اضطراب یا افسردگی رنج می‌برند (منبع: مقاله درج شده در مجله Advances in Rheumatology سال 2021). این وضعیت روانی می‌تواند بر شدت علائم فیزیکی نیز تأثیرگذار باشد؛ برای مثال، بیمارانی که دچار اضطراب هستند، غالباً شدت بیشتری از درد مفاصل و ناتوانی جسمی را تجربه می‌کنند. در بیماران مبتلا به لوپوس نیز اضطراب با تشدید علائم سیستمیک و شعله‌ور شدن بیماری همراه است.
مکانیسم‌های تشدید بیماری توسط استرس و اضطراب
مطالعات جدید نشان داده‌اند که استرس و اضطراب باعث تغییرات در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) می‌شوند که یکی از مسیرهای اصلی تنظیم استرس در بدن است. این تغییرات باعث ترشح هورمون‌های استرس، از جمله کورتیزول، می‌شوند که در سطوح بالا باعث افزایش التهاب در بدن می‌گردند. افزایش التهاب نیز مستقیماً با تشدید بیماری‌های روماتیسمی ارتباط دارد. همچنین، بیمارانی که تحت تأثیر استرس مزمن قرار دارند، احتمال کمتری دارند که به بازسازی بافت‌ها و ترمیم مفاصل پاسخ مناسب نشان دهند (منبع: مقاله درج شده در مجله Advances in Rheumatology سال 2021).
راهکارهای مدیریت استرس و اضطراب در بیماران روماتیسمی
مدیریت استرس و اضطراب در بیماران روماتیسمی نه تنها برای کاهش علائم جسمی بلکه برای ارتقاء سلامت روانی و بهبود کیفیت زندگی این بیماران اهمیت زیادی دارد. استرس و اضطراب می‌توانند به‌طور مستقیم بر سیستم ایمنی بدن تأثیر بگذارند و باعث تشدید بیماری‌های روماتیسمی شوند، از این رو، کنترل آن‌ها نقش اساسی در بهبود وضعیت بیماران دارد. در ادامه، راهکارهای مؤثر در این زمینه بررسی می‌شود:
1. مشاوره روان‌شناختی و حمایت‌های اجتماعی:
گفتگو با مشاوران روان‌شناختی به بیماران کمک می‌کند تا راهکارهایی برای مقابله با اضطراب و استرس خود بیابند. همچنین، داشتن یک شبکه حمایتی از خانواده و دوستان می‌تواند به بیماران اطمینان و آرامش دهد. بیماران می‌توانند با توکل بر خداوند و پذیرش سختی‌ها به‌عنوان بخشی از مسیر زندگی، آرامش بیشتری در مقابله با بیماری‌های خود کسب کنند. آیه‌ای از قرآن کریم می‌فرماید: “إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا” که به معنای این است که پس از هر سختی، آسانی وجود دارد و این یادآوری می‌تواند به بیماران امید دهد.
2. آرام‌سازی و تکنیک‌های تنفس:
تکنیک‌های تنفس عمیق و آرام‌سازی عضلانی می‌توانند به کاهش فوری استرس و اضطراب کمک کنند. این تکنیک‌ها برای آرام کردن ذهن و بدن، به ویژه در شرایط اضطراب‌زا، مؤثر هستند. تمرکز بر روی تنفس و استفاده از ذکرهایی مانند “لا حول و لا قوة إلا بالله” می‌تواند به تقویت توکل و آرامش درونی بیماران کمک کند.
3. مراقبه (مدیتیشن) و یوگا:
مراقبه و یوگا از تکنیک‌های مؤثر برای کاهش استرس و افزایش آرامش ذهنی هستند. در یوگا، تمرینات فیزیکی و تنفسی با تمرکز ذهنی ترکیب می‌شوند که به کاهش التهاب و بهبود وضعیت جسمانی بیماران روماتیسمی کمک می‌کند. یوگا همچنین به تقویت حس ایمان و تمرکز بر خودشناسی و ارتباط با خداوند درونی انسان کمک می‌کند.
4. رفتار درمانی شناختی (CBT):
رفتار درمانی شناختی یکی از روش‌های رایج برای تغییر الگوهای فکری منفی است که باعث استرس و اضطراب می‌شوند. این روش درمانی به بیماران کمک می‌کند تا افکار مخرب و اضطراب‌زا را شناسایی و با آن‌ها مقابله کنند. در همین راستا، تمرین صبر و پذیرش سختی‌ها، همان‌گونه که در تعالیم دینی نیز توصیه شده، می‌تواند به بیماران در تقویت امید و کاهش اضطراب کمک کند.
5. توکل به خدا و معنویت:
از مهم‌ترین راهکارهای کاهش استرس و اضطراب در بیماران، توکل بر خداوند و پذیرش اراده الهی است. اعتماد به خدا و ایمان به اینکه هرچه در زندگی رخ می‌دهد، حکمتی دارد، می‌تواند به بیماران کمک کند تا با آرامش بیشتری با چالش‌های بیماری‌های روماتیسمی مواجه شوند. دعا، ذکر و نماز می‌توانند به کاهش اضطراب و بهبود وضعیت روانی بیماران کمک کنند. آیه‌ای از قرآن کریم می‌فرماید: “وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ” به معنای “بدانید که خداوند با صابران است”، که این یادآوری می‌تواند به بیماران آرامش و اطمینان بیشتری بدهد.
6. ورزش‌های ملایم و منظم:
ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، شنا یا یوگا به بهبود گردش خون، کاهش التهاب و کاهش استرس کمک می‌کنند. انجام این تمرینات به‌طور منظم می‌تواند به بیماران روماتیسمی در مدیریت استرس و بهبود وضعیت جسمانی کمک کند. بهتر است ورزش‌ها تحت نظارت پزشک و متناسب با شرایط جسمانی بیمار انجام شوند.
7. تنظیم خواب و تغذیه:
تغذیه سالم و خواب کافی نقش مهمی در کاهش استرس دارند. بیماران روماتیسمی باید از مصرف غذاهای تحریک‌کننده استرس پرهیز کنند و به جای آن‌ها غذاهای سالم و مقوی مصرف کنند. همچنین، خواب کافی باعث تقویت سیستم ایمنی و بهبود خلق و خو می‌شود.
در نهایت، توجه به ابعاد جسمی و روانی، همراه با ایمان به خداوند و استفاده از تکنیک‌های معنوی و روان‌شناختی، می‌تواند به بیماران روماتیسمی در بهبود شرایط زندگی‌شان کمک شایانی کند.
نتیجه‌گیری
با توجه به نقش کلیدی استرس و اضطراب در تشدید بیماری‌های روماتیسمی، توجه به جنبه‌های روانی در مدیریت این بیماری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. درمان چندوجهی، که علاوه بر داروها به مراقبت‌های روان‌شناختی و مدیریت استرس توجه دارد، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کنترل بهتر بیماری کمک کند. بنابراین، پزشکان باید به این ابعاد نیز در کنار درمان‌های سنتی توجه ویژه‌ای داشته باشند.
